卷二 熙宗孝文皇帝寔錄
熙宗顯謨光烈溫恭明睿翼善綏猷孝文皇帝，諱源，聖誕癸亥年〈黎正治六年，明嘉靖四十二年〉，太祖嘉裕皇帝第六子也。母嘉裕皇后阮氏，初為皇子時，嘗擊破西洋賊帥于越海口，太祖異之，後命為廣南鎮守。時皇長子河、二子漢、三子、四子演皆先薨，五子海北質，上年長且賢，平日與諸將論兵，料事多奇中，太祖知其可付大業，遂屬意焉。癸丑夏六月庚寅，太祖崩，群臣奉遺命尊為統領水步諸營兼總內外平章軍國重事太保瑞郡公，時年五十一。黎帝遣使，齎勅贈太祖為謹義公，晉上鎮撫順化廣南二處加太保郡公。上嗣位，修城堡、設關汛、撫循軍民，中外莫不悅服，時稱佛主，自是始稱國姓為阮福氏。
卷一 太祖嘉裕皇帝寔錄
太祖肇基垂統欽明恭懿謹義達理顯應昭祐耀靈嘉裕皇帝，姓阮氏，諱潢，清華河中府宋山縣嘉苗外庄人，聖誕乙酉年〈黎統元四年，明嘉靖四年〉秋八月丙寅，肇祖靖皇帝第二子也。母靖皇后阮氏，〈黎特進輔國上將軍署衞事阮明辨之女。〉先世爲清華望族。祖澄國公，諱文溜，八歲能文，十五歲嫻習武藝。黎憲尊時，爲沱江經略使。逮威穆帝無道，乃西歸，輔黎瀠起兵於清華，圖安社稷。瀠立〈是爲襄翼帝〉，封太傅澄國公。考肇祖靖皇帝，諱淦，澄國公長子，初仕黎爲右衛殿前將軍、安清侯。丙戌，莫登庸篡黎；丁亥，黎亡。肇祖憤莫僭逆，志圖匡復，乃率子弟避于哀牢國，其王乍斗以岑州地居之。於是招納豪傑，有眾數千人，象三十匹，謀求黎氏子孫立之。庚寅，將兵出清華，莫登瀛〈莫登庸長子〉使其將玉軸〈人名，缺姓〉拒之，戰于雷陽〈縣名〉，玉軸敗走。辛卯，擊破莫將阮敬於東山〈縣名〉，斬首千餘級，進至嘉遠〈縣名〉恬水渡，又與莫將黎伯驪連戰，大破之。會霖雨洪水漲溢，莫多以舟師繼進，遂引兵回哀牢岑下冊。癸巳，迎立黎昭尊之少子寧為帝，紀元元和，是為莊尊。〈初，黎亡，莊尊年尚幼，其臣鄭惟悛、黎闌等奉之，避居哀牢，混迹民間，人莫之知。至是，肇祖遍求得之，立以為帝。〉以功封尚父太師興國公，掌內外事。時有永福〈縣名，即今永祿〉槊山〈社名〉人鄭檢〈後為鄭氏之祖〉來謁，肇祖奇之，妻之以長女玉寶，使知馬軍，表封將軍。庚子，將兵據乂安，豪傑多歸之。壬寅，徇清華，軍聲大振，遠近咸服。癸卯，奉黎帝進兵，出西都〈即清華〉，討莫正中〈莫登庸第二子，又名登昌〉，晉太宰都將節制水步諸營，分道竝進，每戰克捷。乙巳夏五月辛巳，莫降將名忠〈缺姓〉進毒，肇祖崩，壽七十有八。〈先是，莫見王師大振，深憂之，密令閹人名忠詐降，將毒黎帝，不果，乃邀請肇祖，陰置毒于瓜中以進。〉黎帝痛惜不已，贈昭勳靖公，厚禮葬于天尊山。〈在宋山縣。相傳穴開龍口，安梓宮時，穴口適合，俄而迅風雷雨，人各驚散，及霽跡之，則山石連接，草木青葱，已無識認其玄宮所矣。至今有事，但望山祭之。明命二年，封其山為肇祥山。〉國初上尊諡曰惠哲顯祐宏休濟世偉績昭勳靖王。世宗孝武皇帝追尊為貽謀垂裕欽恭惠哲顯祐宏休濟世偉績昭勳靖王，妃為慈信昭懿德妃。嘉隆五年，追尊為貽謀垂裕欽恭惠哲顯祐宏休濟世啓運仁聖靖皇帝，廟號肇祖，陵名長原，妃為慈信昭懿弘仁淑德靖皇后。〈傳聞與肇祖合葬。
Ất mùi, năm thứ 10 [1775] (Lê Cảnh Hưng năm 36, Thanh Càn Long năm 40), mùa xuân, tháng giêng, chúa dừng chân ở Giá Tân 架津 [Bến Giá] (thuộc tỉnh Quảng Nam), triệu Tả quân Nguyễn Cửu Dật 阮久逸 đến hành tại. Cửu Dật cùng bọn tụng quan là Ngoại tả Tôn Thất Tĩnh (con Tôn Thất Tứ, bấy giờ gọi là Quận công), Chưởng dinh Tôn Thất Kính, Chưởng cơ Tôn Thất Chí, Nội đội trưởng Nguyễn Cửu Thận (con Nguyễn Cửu Pháp) và Đỗ Thanh Nhơn 杜清仁, Đội trưởng Trương Phước Dĩnh, dâng lời rằng: “Hoàng tôn Dương vốn có đức hiền, trong ngoài đều trông mong, xin sớm đặt làm trừ nhị để mưu đồ cuộc khôi phục”. Chúa bèn lập hoàng tôn Dương làm thế tử, gọi là Đông cung, cho Trấn phủ Quảng Nam, tổng lý các công việc trong ngoài, và sai các tướng kiểm duyệt quân thủy bộ làm kế tiến thủ. Chúa ở được vài ngày thì giặc Tây Sơn Nguyễn Văn Nhạc sai Tập Đình và Lý Tài đem thủy binh ra cửa biển Hiệp Hòa 合和海口 (tức cửa Đại Áp 大壓 ngày nay), bộ binh của Nhạc thì theo ven núi ra sông Thu Bồn, hai đạo đánh đến. Nguyễn Cửu Dật đánh không lợi, chạy ra Trà Sơn. Đông cung lùi về Cu Đê 俱低 (tên đất).
Tiền biên – Quyển XI – Thực lục về Duệ tông Hiếu định hoàng đế (thượng)
Thế tông Càn Cương Uy Đoán Thần Nghị Thánh Du Nhân Từ Duệ Trí Hiếu vũ hoàng đế, húy là Khoát 濶, lại húy là Hiểu 曉, sinh năm Giáp ngọ [1714] (Lê Vĩnh Thịnh năm 10, Thanh Khang Hy năm 53), là con cả của Túc tông Hiếu ninh hoàng đế. Mẹ là Hiếu ninh hoàng hậu Trương thị. Đầu được phong làm Chưởng dinh dinh Tiền thủy… chính hầu, làm phủ đệ tại cơ Tiền Dực ở Dương Xuân. Năm Mậu ngọ, mùa hạ, tháng 4, ngày Nhâm dần, Túc tông Hiếu ninh hoàng đế băng. Bầy tôi vâng di mệnh tôn chúa làm Tiết chế thủy bộ chư dinh kiêm Tổng nội ngoại bình chương quân quốc trọng sự thái bảo Hiểu quận công. Bấy giờ 25 tuổi, hiệu là Từ tế đạo nhân 慈濟道人.
Túc tông Tuyên Quang Thiệu Liệt Tuấn Triết Tĩnh Uyên Kinh Văn Vĩ Võ Hiếu ninh hoàng đế. Tên húy là Chú 澍, lại húy là Vượng 旺, sinh năm Bính tý [1696] (Lê Chính Hòa năm 17, Thanh Khang Hy năm 35), là con cả Hiển tông Hiếu minh hoàng đế. Mẹ là Hiếu minh hoàng hậu Tống thị. Khi chúa mới sinh có hơi lành hương lạ đầy nhà. Lớn lên đủ văn võ tài lược. Đầu thì được trao chức Cai cơ Đỉnh Thịnh hầu. Năm ất mùi, thăng Chưởng cơ, làm phủ đệ tại cơ Tả súng. Năm ất tỵ, mùa hạ, tháng 4, ngày Mậu tý, Hiển tông Hiếu minh hoàng đế băng. Bầy tôi vâng di mệnh tôn chúa làm Tiết chế thủy bộ chư dinh kiêm tổng nội ngoại bình chương quân quốc trọng sự Thái phó Đỉnh quốc công. Bấy giờ 30 tuổi, hiệu là Vân tuyền đạo nhân 雲泉道人.
Đinh hợi, năm thứ 16 [1707] (Lê Vĩnh Thịnh năm 3, Thanh Khang Hy năm 46), mùa xuân, tháng 2, mưa dầm nước lụt.
Mùa hạ, tháng 4, ngày mồng 1, có nhật thực.
Tháng 5, trong kinh kỳ thường bị lửa bốc cháy ở những nhà không. Chúa sai quan binh trong ngoài đặt nhiều xích hậu để nghiêm phòng, hỏa hoạn mới tắt.
Mùa thu, tháng 8, mở khoa thi, lấy trúng cách về chính đồ được 3 người giám sinh, trúng cách về hoa văn 3 người, trúng cách về thám phỏng 5 người.
Hiển tông Anh Mô Hùng Lược Thánh Văn Tuyên Đạt Khoan Từ Nhân Thứ Hiếu Minh Hoàng đế, húy là Chu 淍, sinh năm ất mão [1675] (Lê Đức Nguyên năm 2, Thanh Khang Hy năm 14), là con cả của Anh tông Hiếu nghĩa hoàng đế, mẹ là Hiếu nghĩa hoàng hậu Tống thị.
Trước kia, năm Giáp dần, mùa thu, ở phương Tây Nam trên trời mở ra một lỗ, có mây sắc vận quanh, ở giữa một luồng ánh sáng rực trời tỏa ngay vào chỗ nhà mẫu hậu ở, người thức giả cho là điềm thánh. Năm sau chúa đúng kỳ giáng sinh, mùi thơm nức nhà. Lớn lên học chăm chữ tốt, đủ tài lược văn võ. Đầu được phong Tả bính dinh phó tướng Tô Trường hầu, làm phủ đệ ở cơ Tả bính. Năm Tân mùi, mùa xuân, tháng giêng, ngày Bính thân, Anh tông Hiếu nghĩa hoàng đế băng. Bầy tôi vâng di mệnh tôn chúa làm Tiết chế thủy bộ chư dinh kiêm tổng nội ngoại bình chương quân quốc trọng sự thái bảo Tộ quận công. Bấy giờ 17 tuổi, hiệu là Thiên túng đạo nhân 天縱道人. Chúa nối ngôi, vọng bái đài Kính thiên. Ngày hôm ấy trời trong mây sáng, người ta đều cho là cảnh tượng thái bình.
Anh tông Thiệu Hưu Toản Nghiệp Khoan Hồng Bác Hậu Ôn Huệ Từ Tường Hiếu nghĩa hoàng đế, húy là Thái 溙, sinh năm Kỷ sửu [1649] (Lê Khánh Đức năm 1, Thanh Thuận Trị năm 6), là con thứ hai của Thái tông Hiếu triết hoàng đế. Mẹ là Hiếu triết hoàng hậu Tống thị. Trước kia hoàng tử cả Diễn mất sớm, Thái tông Hiếu triết hoàng đế cho chúa là lớn tuổi và hiền đức, phong là Tả thủy dinh phó tướng Hoằng Ân hầu, làm phủ đệ tại dinh Tả thủy. Năm Đinh mão, mùa xuân, tháng 3, ngày Đinh dậu, Thái tông Hiếu triết hoàng đế băng. Chúa 39 tuổi. Bầy tôi vâng di mệnh tôn chúa làm Tiết chế thủy bộ chư dinh kiêm tổng nội ngoại bình chương quân quốc trọng sự thái phó Hoàng quốc công. Chúa nối ngôi, rộng hình phạt, nhẹ phú thuế, trăm họ ai cũng mừng vui. Bấy giờ gọi là Chúa Nghĩa 義主.
Quý mão, năm thứ 15 [1663] (Lê Cảnh Trị năm 1, Thanh Khang Hy năm 2), mùa hạ, tháng 5, chúa cho rằng trong trận đánh ở Nhật Lệ, nghề bắn của quân ta chưa được tinh, muốn bắt chước phép tập bắn của Thái Tổ, sai đắp ụ ở Hoằng Phước (chiều cao hơn 30 thước, chiều rộng hơn 130 thước), trước mặt đặt một cái xạ hầu (1. Một cái khung căng, ở giữa có cái đích để nhằm bắn. Theo Chu lễ chép, nhà vua bắn thì dùng da hổ, da gấu, da báo, chư hầu thì dùng da gấu, da báo, khanh đại phu thì dùng da nai để làm đích.), khiến thủy sư đi lại mà bắn thi, lấy bắn trúng hay không trúng mà định thưởng phạt. Từ đấy quân sĩ đều cố gắng, phép bắn ngày càng thêm tinh.