Tác giả: Cao Văn Nghiệp
Cá Vàng facebook.com/ca.vang.777
Về từ “búng” (trong Búng Bình Thiên), thầy Sok Kha Mo Ni cho biết:
“Tôi có đi thực tế với các bạn Chăm thì họ nói “búng” xuất phát từ com pung- ka bung/ កំពង់/ bến nước. Vùng kế cận có “bung xăng”/ bến nước có cây cây cần thăng.”
Còn trong Gia Định thành thông chí (Quyển 2, mục Trấn Vĩnh Thanh, tiểu mục Sông Châu Đốc), Trịnh Hoài Đức gọi là “Bình Thiên Đãng”. Cụm từ này được dịch giả Phạm Hoàng Quân chú giải như sau:
“Bình Thiên Đãng (平天蕩), tức bưng Bình Thiên Lớn (còn gọi là Búng Bình Thiên, Búng Lớn, Hồ Nước Trời), trên đất các xã Nhơn Hội, Khánh Bình, Quốc Thái, huyện An Phú, tỉnh An Giang. Chữ “đãng” [trong địa danh Bình Thiên Đãng] có nghĩa là “đầm nước rộng lớn”, do Trịnh Hoài Đức chuyển nghĩa từ chữ bưng [tiếng Khmer: bâng].”
Như vậy, theo Phạm Hoàng Quân, từ nguyên của “búng” trong địa danh Búng Bình Thiên là “bưng”, tiếng Khmer là “bâng” (បឹង). Và có lẽ vì một trong các từ nguyên của búng “bâng” (បឹង) nên “Từ điển Phương ngữ Nam Bộ” do Nguyễn Văn Ái chủ biên (NXB TP Hồ Chí Minh, 1994) mới giảng Búng là đầm nước.
Theo một số trang mạng tiếng Khmer, Bâng (បឹង) là vùng trũng thấp rộng lớn tự nhiên, có hoặc không có kinh rạch dẫn nước vào ra.
Rất có thể từ năm 1820 trở về trước (Gia Định thành thông chí được cho là soạn xong vào năm 1820), Bình Thiên chỉ là tên của “đầm nước rộng lớn” nên Trịnh Hoài Đức mới gọi là “Bình Thiên đãng” (平天蕩). Điều này cũng có nghĩa Bình Thiên không phải là tên “bến nước”, vì nếu Bình Thiên là tên “bến nước” thì Trịnh Hoài Đức sẽ gọi là “Bình Thiên tân” (平天津).
Tóm lại, “Bung” trong địa danh “Bung Xăng” có thể là do tiếng Khmer là Kompung/ Kabung (កំពង់) nghĩa là Bến nước, còn “Búng” trong “Búng Bình Thiên” thì rất có thể là do tiếng Khmer Bâng/ Boeng (បឹង) nghĩa là “bưng, đầm nước rộng lớn”.
Bình Thiên Đãng (平天蕩)
