Đào Thái Sơn

Yêu thích · 5 ngày ·

BÀI VỊ THẦN TÀI THỔ ĐỊA THỜ NHỮNG AI ?

Trong văn hóa tín ngưỡng của người Nam Bộ, đa phần nhà nào cũng có bàn thờ Thần Tài – Ông Địa. Có nhà thờ hai pho tượng, nhưng cũng có nhà thờ bài vị. Bài vị thường được làm từ tranh kiếng, bên trong vẽ lưỡng long tranh châu, con dơi và năm hàng chữ Hán. Vậy năm hàng chữ Hán đó ghi chép bao nhiêu vị thần được thờ, họ là những phúc thần nào ? Xin có đôi lời như sau.

Về bố cục của bài vị, thông thường là hình chữ nhật, dưới có chân đế để dựng đứng bài vị một cách vững vàng. Hai bên vẽ hai con rồng đầu hướng lên trên, trong tư thế tranh quả châu, gọi là lưỡng long tranh châu. Phía dưới quả châu là hình con dơi. Trung tâm của bài vị có năm hàng chữ Hán đọc theo thứ tự từ trên xuống và từ phải qua trái. Cụ thể như sau.

– Dòng 1: Vật hoa thiên bảo nhật

– Dòng 2: Ngũ phương ngũ thổ long thần

– Dòng 3: Tiền hậu địa chủ tài thần

– Dòng 4: Nhân kiệt địa linh thời

– Dòng 6: Tiên cô tiên hữu chi thần vị

Về ý nghĩa của biểu tượng và văn tự. Thứ nhất, lưỡng long tranh châu là hai con rồng tranh nhau quả châu. Trong đó, viên châu được vẽ cùng ngọn lửa cháy rực sáng được ví như trung tâm của trời đất, là biểu tượng của vũ trụ. Hai con rồng là biểu thị cho sức mạnh cân bằng giữ hai thái cực Âm – Dương vận hành theo quy luật của vũ trụ. Chỉ sức mạnh âm dương chi phối vũ trụ một cách cân bằng; trong âm có dương, trong dương có âm. Một khi âm dương vận hành thì sẽ cân bằng vạn vật, tạo ra mưa thuận gió hòa, mọi thư đều diễn ta tốt đẹp. Thứ hai, hình ảnh con dơi. Con dơi trong chữ Hán đọc là [ Bức – 蝠] âm đọc này gần với âm [ Phúc – 福] có nghĩa là điều lành điều tốt. Người xưa vẽ con dơi là cầu phúc, bên cạnh đó con dơi luôn trong tư thế treo mình ngược, gọi là [ Bức đảo – 蝠倒] hai âm này gần với [ Phúc đáo – 福到] nghĩa là điều lành điều tốt đến nhà. Hình tượng con dơi là cách chơi chữ của người xưa.

Về ý nghĩa của năm hàng chữ. Hàng (1 và 4) là hai vế đối mang tính chất ca ngợi các vị phúc thần và gia chủ: “Vật hoa thiên bảo nhật / Nhân kiệt địa linh thời”. Có nghĩa là tinh hoa của vạn vật đều là báu vật trời ban ; vùng đất linh thiêng tất sinh ra người kiệt xuất.

Hàng (2) “Ngũ phương ngũ thổ long thần”. Trong đó, Ngũ Phương là năm phương Đông – Tây – Nam – Bắc và Trung Ương. Tương ứng với năm phương là năm vị thần cai quản gọi là Ngũ Phương Thần (五方神); là tên gọi của các vị Thiên Đế của năm phương trong thần thoại Trung Quốc, về sau được Đạo Giáo tôn thờ như là thần, có sự ảnh hưởng trong văn hóa tín ngưỡng của người Việt từ rất xa xưa. Cụ thể, Đông phương Thương Đế (蒼帝) là Đông Hải Quân (東海君), Nam phương Xích Đế (赤帝) là Nam Hải Quân (南海君), Tây phương Bạch Đế (白帝) là Tây Hải Quân (西海君), Bắc phương Hắc Đế (黑帝) là Bắc Hải Quân (北海君), và trung ương Hoàng Đế Quân (黃帝君). Đây được xem là các vị thần cai quản các phương. Các phương đều yên ổn thái bình thì nhà nhà mới làm ăn phát đạt, sinh sống yên ổn an lành.

Ngũ Thổ Long Thần là năm vị Thần Đất cai quản giữ gìn long mạch nơi gia chủ làm ăn sinh sống, gồm : Thổ Công là thần giữ long mạch khu vực nền nhà; Thổ Địa là thần giữ long mạch nơi cửa cái; Thổ Chủ là thần giữ long mạch nơi thổ cư; Thổ Phủ là thần giữ long mạch nơi chợ búa; Thổ Kỳ là thần giữ long mạch toàn cõi đất. Vậy long mạch là gì ? Có thể hiểu một cách khái quát, long mạch là một trường năng lượng tổng thành của một vùng đất phong thủy được xem là đắc địa. Đặc điểm nổi bật nhất của trường năng lượng này chính là hai yếu tố Gió và Nước tượng trưng cho hai lực lượng Âm Dương cấu thành nên. Hai yếu tố này kết hợp hài hòa thì đất đai trù phú, sinh ra địa linh nhân kiệt, làm cho cuộc sống tốt đẹp, vạn vật sinh sôi nảy nớ. Người xưa xem trọng phong thủy nên rất quan tâm đến vấn đề này, rồi sau đó thiêng hóa thành các thần như đã nói trên.

Hàng (3) “Tiền hậu địa chủ tài thần”, có nghĩa là thờ vị Thần Tài của người đến ở khu đất này lúc trước, thể hiện tinh thần uống nước nhớ nguồn, tôn trọng người đi trước. Và thờ vị Thần Tài trong giai đoạn hiện tại ở khu đất mà gia chủ đang ở. Vấn đề này mang sự mong cầu tài lộc tiếp nối, không gián đoạn, thoát khỏi cảnh nghèo khổ, khó khăn trong cuộc sống.

Hàng (5) “Tiên cô tiên hữu chi thần vị”, hàng này có nghĩa là tôn thờ Bà Tổ Cô của dòng họ và những người thân tín trước kia, nay đã khuất, của dòng họ gia chủ. Vậy Bà Tổ Cô là ai ? Bà Tổ Cô là những linh hồn vô cùng linh thiêng, họ là người phụ nữ mất khi còn trẻ, họ thuộc bốn đời trong dòng họ, chưa có chồng chưa con, thường là những người gặp tai nạn, bệnh tật nên đột ngột qua đời. Những người này còn quyến luyến gia đình, còn nhiều tâm nguyện chưa hoàn thành, nhiều ước muốn còn dở dang. Nhìn chung, họ vẫn còn nhiều vấn vương với người thân, khó dứt duyên trần để chuyển kiếp, đầu thai. Vong linh của họ chọn ở lại trong gia tộc, dõi theo con cháu hậu thế, ra tay giúp đỡ con cháu khi chúng gặp hoạn nạn, cứu sống những người trẻ trong gia đình trong những trường hợp nguy cấp, che chở cho người trong gia đình, giúp gia đình, dòng họ tránh được ma quỷ phá quấy. Đây là một biến thể của tục thờ Mẫu xa xưa, mà ngày nay vẫn còn tiếp nối lưu truyền trong văn hóa tín ngưỡng dân gian.

Như vậy, bài vị chữ Hán thường cho là của Thần Tài – Thổ Địa là một tập hợp đa thần. Mà nơi đó, gia chủ thể hiện sự mong cầu sự che chở của các vị thần ở các phương hướng, các thần giữ long mạch giúp thịnh vượng, những vị tài thần và những vong hồn của dòng họ tổ tiên theo dõi giúp đỡ con cháu. Ngày nay, người ta thờ bài vị này còn rất phổ biến, nhưng ít ai hiểu được trong những hàng chữ Hán đó viết gì, là tôn thờ những ai. Vài lời xin góp nhặt cùng chư vị coi như một phần gìn giữ nét xưa giữa môi trường hiện đại vậy.

ĐÀO THÁI SƠN