Đào Thái Sơn

ពិធីបុណ្យពូនផ្នូរដូនតាភូមិខ្មែរក្រអូប

LỄ TẢO MỘ CỦA NGƯỜI KHMER

Hằng năm, trước tết Chôl chhnăm thmây – ចូលឆ្នាំថ្មី – chừng ba ngày thì các làng Khmer miền biên giới Tây Ninh tổ chức lễ Tảo mộ cho những bà con quá vãng. Đây là một nghi thức mang tính phong tục truyền đời và tính kết nối cộng đồng rất cao. Và lễ Tảo mộ được xem là bước chuẩn bị cuối cùng cho lễ đón chào năm mới.

Nếu như người Kinh – Hoa tảo mộ vào cuối tháng chạp và Thanh minh, thì người Khmer tảo mộ vào khoảng thời gian tương đương với trung tuần tháng tư dương lịch. Tảo mộ để hương hồn ông bà cũng về ăn tết, đó là quan niệm sống sao thác vậy của người Khmer. Trước ngày cúng chính thức, những gia đình có thân nhân đã mất ra nghĩa địa dọn dẹp cỏ rác, lau chùi mộ phần cho sạch sẽ trước một bước. Nếu nhà nào có điều kiện thì tu sửa mộ người thân cho khang trang đẹp đẽ hơn, rồi sau đó mới sắm sửa lễ vật đem ra mộ bày cúng cầu siêu.

Lễ vật cúng tảo mộ đối với người Khmer không quy định cụ thể, tức là tùy vào hoàn cảnh gia đình có khả năng mua được gì thì cúng cái ấy. Nhưng thường thì có các loại hoa quả, chè bánh, nước ngọt, cơm, gà luộc và trầu cau. Sau khi bày cúng, khấn vái người thân của mình xong thì bà con đi cúng tiền cho những mộ khác, đó là những người quen biết, thân thuộc khi còn sống. Và hầu hết mọi gia đình, mọi người lớn bé đều làm như vậy. Tục lệ này vừa thể hiện tôn kính người đã khuất và chia sẻ một phần với gia đình họ. Một điều đặc biệt là các làng Khmer khi tảo mộ thì đều làm đồng loạt, chính vì vậy mà trong khu nghĩa địa vào dịp này rất đông người. Hầu hết mỗi gia đình con cháu đều ra nghĩa địa để cúng ông bà cha mẹ, chia sẻ với hang xóm láng giềng. Vấn đề này không những giữ được phong tục truyền thống mà còn tạo điều kiện để giáo dục các thế hệ trẻ biết yêu kính ghi nhớ công ơn ông bà tổ tiên. Và thấu hiểu rằng rồi ai cũng chết, đó là chuyện trước sau, cho nên lúc còn sống phải biết ăn hiền ở lành, gieo thiện nghiệp.

Trong dịp tảo mộ của người Khmer bao giờ các gia đình trong phum sóc cũng mời các sư đến tụng kinh cầu siêu gọi là lễ “ Pithi bon bang sốkul – ពិធីបុណ្យបង្សុកូល ”. Trước khi các sư đến tụng kinh thì các gia đình phủ lên nấm mộ của người thân mình một tấm vải trắng hoặc vàng. Tấm vải này ở góc có cột một sợi dây dài để khi sư đến tụng kinh xong sẽ kéo tấm vải và xếp đem về chùa. Đây là một nghi thức không thể thiếu trong lễ cầu siêu của người Khmer.

Thông thường, trước khi các sư đến tụng kinh thì các gia đình tề tựu đông đủ con cháu ngồi trật tự xung quanh mộ, các vật phẩm cúng được bày trí sẵn phía trước các ngôi mộ. Sau khi các sư đến sẽ ngồi thành hàng ngang đối diện với khu mộ của từng gia đình. Vị sư cả cầm dây “Chhak” vừa đọc kinh vừa rưới nước hoa xung quanh. Tấm vải phủ trên mộ tượng trưng cho quần áo mới mà con cháu dâng cúng ông bà. Sau khi chư tăng tụng kinh, đọc thần chú ấn định kéo tấm vải đem về chùa sử dụng. Có như vậy người quá cố mới nhận được phần công đức của con cháu gửi cho. Và theo quan niệm của Phật giáo Khmer đó hành động của các sư giúp người quá cố xả nghiệp lúc còn sống đã có lần lầm lỡ làm điều không tốt.

Có nhiều người thắc mắc, tại sao vải trùm mộ người chết mà các sư lại đem về sử dụng ? Thực ra vấn đề này ngày nay chỉ còn mang tính tượng trưng mà thôi. Nhưng ý nghĩa của nó có từ thời Đức Phật còn tại thế. Dựa theo các kinh sách truyền lại cho biết, chư tăng thời Đức Phật tại thế vấn y cà sa là may từ vải quấn xác chết ở các khu nghĩa địa được giặt sạch sẽ. Đó là những mảnh vải màu vàng sẫm mà các sư Nam Tông ngày nay còn sử dụng. Khi quấn cà sa này trên người là hàm ý “ta” đã chết, tức là mọi tham ái dục vọng đã bị tiêu trừ, là thanh tịnh tuyệt đối. Bên cạnh đó, người Khmer quan niệm rằng muốn dâng cúng bất kỳ vật phẩm gì cho người thân quá cố thì phải cúng qua chư tăng thì công đức đó mới hồi hướng tới ông bà tổ tiên. Chính vì vậy chư tăng mới đem những tấm vải ấy về chùa sử dụng. Một ý nghĩa hết sức sâu sắc.

Sau khi cúng kiếng xong, bà con thường tụ họp lại ăn uống vui vẻ, đây cũng là dịp để mọi người chia sẻ lẫn nhau về công việc làm ăn, công việc mùa màng trong năm, những được mất bại thành của mười hai tháng qua để từ đó rút kinh nghiệm bước vào năm mới làm ăn sung túc hơn. Những thức nào dùng thì dùng tại chỗ, còn lại thì bà còn không ai mang về mà để lại làm thức ăn cho chim thú có dịp ghé lại nơi này. Những gì chuẩn bị cho nhà chùa, cho các sư sãi thì bà con mang về chùa, phần nhiều là quà bánh, nước ngọt, trái cây…được đóng gói cẩn thận sạch sẽ.

Kết thúc lễ Tảo mộ tại nghĩa địa, qua ngày hôm sau bà con tập trung về chùa để mà lễ cầu siêu cho các sư đã khuất, đặc biệt là ngài sư cả đã viên tịch từ nhiều năm trước. Dịp này bà con tổng vệ sinh khu chùa cho thật sạch sẽ, quan trọng nhất là quanh khu vực Chết Đây (tháp cốt). Các sư đem cốt sư cả ra làm lễ tẩy trần xong, sau đó tụng kinh, lễ này tất cả bà con Khmer đều có mặt, nếu những làng không có chùa thì qua làng có chùa thực hiện nghi lễ, bằng không thì cũng không sao. Sau lễ Tảo mộ, không khí tết Khmer rộn ràng hẳn lên, các gia đình chuẩn bị gói bánh và làm mọi thứ trang hoàng nhà cửa để đón tết. Tết Chol chhnăm thmây bắt đầu từ sau ngày này.

Có thể nói, lễ Tảo mộ của người Khmer miền biên giới Tây Ninh là một nghi lễ kết hợp giữa văn hóa dân gian và nghi lễ Phật giáo, mang tính cộng đồng rất cao. Nơi đây vừa có tính tâm linh vừa có tính hiếu nghĩa truyền thống, cũng là sợi dây kết nối kế thừa truyền thống uống nước nhớ nguồn, làm cho yếu tố gia đình và tình làng nghĩa xóm thêm bền chặt.

ĐÀO THÁI SƠN